Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

w obecnym kształcie funkcjonuje od 1 stycznia 1990 r. Jego główną siedzibę stanowi, usytuowany u zbiegu ulic Gdańskiej i Legionów, budynek dawnego więzienia carskiego. Gmach został wzniesionym w latach 1883-1885, według projektu Hilarego Majewskiego. Jego główna część, przeznaczona dla więźniów, składała się z niewielkich cel, których okna wychodziły na wewnętrzny dziedziniec. Ponadto znajdowały się w niej pomieszczenia administracyjne. Pierwotnie budynek Muzeum Tradycji Niepodległościowych otoczony był wysokim ceglanym murem, tworzącym w miejscu obecnego parkingu zewnętrzny dziedziniec, na którym w okresie rewolucji stanęła szubienica.

Budowa nowego aresztu, bo taką funkcję pierwotnie miało pełnić więzienie przy ówczesnej ul. Długiej, podyktowana była przede wszystkim koniecznością zapewnienia mieszkańcom bezpieczeństwa, gdyż w liczącej wówczas około dwustu tysięcy mieszkańców Łodzi, areszt miejski nadal zlokalizowany w piwnicach bocznego pawilonu ratusza przy ul. Piotrkowskiej. Przemianowany wkrótce na Więzienie łódzkie (Łodzinskaja Tiurma), szybko stał się symbolem represji ze strony zaborcy, gdyż duży odsetek więźniów stanowili działacze niepodległościowi i społeczni. Wśród nich był również Józef Piłsudski z żoną Marią, aresztowani 22 lutego 1900 r., za wydawanie nielegalnego czasopisma "Robotnik".

Swoją pierwotną funkcję budynek Muzeum Tradycji Niepodległościowych pełnił do schyłku lat 50. XX w. W okresie I wojny będąc więzieniem władz niemieckich, a w międzywojniu mając charakter prewencyjno-śledczy; przebywali w nim tymczasowo aresztowani oraz więźniowie mający wyroki poniżej trzech lat. Podczas okupacji hitlerowskiej w budynku zostało utworzone więzienie dla kobiet. Przetrzymywane w nim były m.in. działaczki AK i innych organizacji konspiracyjnych. Natomiast po 1945 r. funkcjonowało więzienie dla kobiet, będące pod nadzorem Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

W 1959 r. budynek więzienia został przeznaczony na siedzibę powstającego wówczas Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego, prezentujące tradycje i dorobek polskich ruchów lewicowo-socjalistycznych. W wyniku zmian ustrojowych w 1990 r., w jego miejsce powołano Muzeum Tradycji Niepodległościowych.

Tekst Magdalena Pawlak